Bazen behin... Zaila da burua galdu omen zuen errege baten gazteluei buruzko testu bat modu horretan abiatzeko tentazioari eustea. Haren goitizenak ere, Errege Eroa, Zisne Erregea edo Maitagarrien Ipuineko Erregea, aski iradokitzaileak dira gu alegia bat bizitzera gonbidatzeko. Eta zer esan, bere heriotza goiztiar eta misteriotsuaz, Starnberg lakuan bere medikuarekin itota.

Zalantzarik gabe, era guztietako aieruak parez pare zabaltzen dituen mitoari eusten dio. Baina ez gaituzte soilik horretara bultzatzen haren ustezko eromenak eta bizimodu xelebre samarraren gorabeherek, baita bere izaera malenkoniatsuak eta irudimenak ere, zeinak, besteak beste, fantasiazko eleberri batekoak diruditen eraikin sail bat sortu zuen.

Luis II.a, 18 urte zituenetik Bavariako tronuan zegoena, 1886an hil zen 22 urteko erregealdiaren ondoren. Bi hamarkada aztoratu izan ziren Prusia, Austria eta Europako beste potentzia batzuen arteko borroketan harrapatutako Bavarian. Erregea pertsona berezi eta xelebrea zen, sumindua, sortzailea eta eskuzabala, Wagnerren erromantizismora makurtutako izaera barnerakoi eta mingarria zuena. Bidezkoak izateko, esan beharra dago estatu-kontuak ez zituela alde batera uzten, baina egia da txikitatik izan zuela arteetarako joera handiagoa lege eta gerretarakoa baino, arkitekturarekiko interes bereziarekin.

Bere kezkak adierazteko bidea gaztelu edo jauregien eraikuntzan aurkitu zuen. Berarentzat horiek izan ziren ametsak gauzatzea, idealizazio erromantiko bat, kutsu historizistakoa, Erdi Aroko zaldun epiko baten noblezia, sentiberatasuna eta boterea islatzen zituena

Bere kezkak adierazteko bidea gaztelu edo jauregien eraikuntzan aurkitu zuen. Berarentzat horiek izan ziren ametsak gauzatzea, idealizazio erromantiko bat, kutsu historizistakoa, Erdi Aroko zaldun epiko baten noblezia, sentiberatasuna eta boterea islatzen zituena. Horrela sortu zen Neuschwanstein, bere jauregi utopikoa izango zena, errealitate bihurtua eta Germaniako lurretako ederrena izateagatik harro dagoena. Baina ez oso urruti, eta bere joera poetikoari jarraituz, Linderhof jauregia eraiki zuen, bere kuttunena, Versailleskoaren estilokoa.

Irrika eraikitzaile neurrigabe horrek erresuma baten faktura ordaintzea ekarri zuen. Altxatzeko egin behar izan zituzten xahutzeak zama izan ziren estatuarentzat eta beren ondasun pertsonalen hondamena. Hori eta erregearen berezko goibeltasuna baliatu zuten bere etsai politikoek haren osasun mentala zalantzan jarri eta gobernutik baztertzeko. Horregatik, igerilari bikaina izanda, itota hiltzea oso zalantzazko ikusten zuten batzuek. Baina hori beste istorio bat da. Egia esan, bere ondarea, garai hartan hain mespretxatuak ziren gazteluak, hark mundu hau utzi bezain laster bihurtu ziren erakargarri turistiko, eta gaur egun Alemania osoko garrantzitsuenen artean daude.

GAZTELUEZ ETA AMETSEZ

Bavarian gaude, Estatu federaleko lander handienean eta identitate hain nabarmenekoan, ezen bai baitirudi beste herrialde batean gaudela. Erromantizismoaren mugetatik ikusita, halako nortasun markatu batek, hasiera batean, kutsu sentimental eta nostalgiko bat eransten dio. Izan ere, noski, gaztelu hauek lan erromantikoak dira, bai garaiagatik, bai estiloagatik, bai helburuagatik.

Erromantizismoa XVIII. eta XIX. mendeen artean sortu zen, eredu arrazionalista eta ilustratuen neoklasizismoari aurre egiteko. Eta guztiz kontrakoa egiten du, sentimenduaren eta loturarik gabeko bizi-indarraren gorespenak bultzatuta. Eredu greko-latindarretatik ihes egiten du, eta begirada mingarria zuzentzen du Erdi Aro misteriko eta kutsu kixotesko erabat idealizatu hordigarri horretara. Erdi Aro espiritual eta sinesgaitza da, gazteluak guztiz alferrikakoak diren une historiko batean, defentsa edo estrategia funtzio oro galdu baitute.

Eraikitzen badira, apaingarri huts gisa da, oparotasuna erakusteko modu gisa, identitate nazionalaren ikur gisa edo ariketa estetiko huts gisa. Egia esan, eraikitakoak ez dira gotorlekuak, jauregi-itxura duten arkitektura-fikzioak baizik. Haien formek haietara garamatzate, baina irudimenaren konstruktuak dira, izan oinplano berrikoak, izan Erdi Aroko gazteluetatik abiatuta berrituak. Honek Alemanian, berezko izaera eta espresioa hartzen ditu, ez gaude alferrik erromantizismoaren sorlekuan.

Paisaia giltzarria da harri hauen ikuskera erromantizistan. Bavariako Alpeen magalean gaude, larrez, basoz, lakuz eta irrealak diruditen herri txikiez inguratuta

Neuschwanstein da ideia horien guztien, edo sentimenduen, gorespena, sintesia, korolarioa. Ikusmira ikaragarria du. Pöllateko haitzartean altxatzen da, zuhaitzez estalitako haitz harritsu baten gainean, zeinaren adaburuen gainetik gailentzen baita zeruan ebakitzeko. Izan ere, paisaia giltzarria da harri hauen ikuskera erromantizistan. Bavariako Alpeen magalean gaude, larrez, basoz, lakuz eta irrealak diruditen herri txikiez inguratuta. Paisaia antropizatua den arren, orekatua da, lasaia, harmoniatsua, eta ez dira leku malkartsu eta bakartiak falta. Neuschwanstein paisaian era perfektuan integratzen da, bere itxura hunkigarria areagotuz.

Ez da harritzekoa gaztelua izatea Alemaniako monumenturik bisitatuena eta argazki gehien dituena. Harkaitzetik bertatik sortzen da, koniferoekin jolasten den luzapen epiko bat bezala, ea nor nabarmentzen den, haiek ala haien dorreak. Bistan denez, Luis II.ak ez zeukan buruan haren hormen atzean arerio armatuei aurre egiteko gaztelu bat.

Erdi Aroko zaldun-ideal hura goresten ari zen, miresten zuen Wagnerren obrek argitutako gauza guztiz eder hura goraipatzen. Bere inspirazioa Wartburg (Eisenachg) eta Pierrefonds (Paristik gertu) gazteluak izan ziren. Jakina, Viollet le Duc-en, Erdi Aroko arkitekturaren berrinterpretatzaile nonazentistaren, proposamenak zeuden horren guztiaren atzean.

Neuschwanstein gehiago da eskultura eraikin bat baino. Izan ere, etxebizitza gisa ez da batere praktikoa. Filmetako atrezzo gisa funtzionatzen du gehiago. Hobeto esanda, 1869an eraiki zenez, antzerkiko edo operako dekoratu gisa, ez alferrik Christian Jank eszenografoa izan zen diseinatzailea. Bere estiloa eklektikoa da, neorromanikoa eta neogotikoa nahastuz, eta Luis II.a bera izan zen obra pausoz pauso zuzendu zuena. Baina 172 egunetan bizi izan zen bertan, eta ez zuen bukatuta ikusi. Ikuspegia, Marienbrücketik, zoragarria da.

HOHENSCHWANGAU ETA LINDERHOF

Hiru gazteluen lokarria Luis II.a da, baina ez guztiak berak eraiki zituelako. Izan ere, hiruretatik zaharrena, Hohenschwangau, bere aitak, Maximiliano II.ak, XII. mendeko Erdi Aroko Schwangau gazteluaren aurrietatik egin zuen berreraikuntza izan zen. Maximiliano II.ak erosi eta berreraiki zuen 1837an, neogotiko estiloko jarraibideei segituz. Bailaran dago, baina baita muino txiki baten gainean ere. Luis II.a hazi zen gaztelua izan zen; bere haurtzaroa eta nerabezaroa bertan igaro zituen.

Hiru gazteluen lokarria Luis II.a da, baina ez guztiak berak eraiki zituelako

Bere umearen gazteluarekin esentzia preziosista eta sentsitiboa partekatzen duen arren, eraikin praktikoagoa da. Baina bizitegi-funtzioetan bakarrik; izan ere, itxura irmoa izan arren, soilagoa eta Erdi Aroko gaztelu batetik hurbilagoa, defentsari dagokionez hura bezain alferrikakoa da. Baina, berriro diogu, ez du hori bilatzen; jauregi-egoitza bat da, kanpotik dekoratu bat dena, eta barrutik saiatzen da etxebizitza baten beharretara egokitzen errege-familiarentzat eta haren morroientzat. Egia esan, oso atsegina da eta bisita oso gomendagarria.

Hirugarren gaztelua Linderhof da, kapritxo bat. Luis II.ak bere erabilera pertsonalerako eraiki zuen eta, bere proiektu handia Neuschwanstein izan zen arren, Linderhof zen bere kuttuna. Aurreko biekin zerikusi gutxi du, estiloari dagokionez. Hasieran, rokokoaren besoetan erortzen da baina, Luis XIV.a Eguzki Erregeari zion miresmenaren ondorioz, distira errenazentistak ditu. Tamainari dagokionez, askoz txikiagoa da, ia miniatura bat, haiekin konparatuta, mundutik ihes egiteko babesleku gisa pentsatua. Lurrin ona flasko txikietan saltzen dela esaten denean, hona hemen adibide on bat: izan ere, oso fina da.

Eta ez dira gutxiago bertako lorategiak, eragin barroko eta errenazentistaz beteriko nahas-mahas aparta. Jauregiaren ondoan urmaela, eskailerak, estatuak eta parterreak daude, Frantziako gusturik klasikoenean. Eta inguruan, lorategi ingeles handi bat, non, jolas batean bezala, eraikin bitxi eta originalak aurkituko baititugu, exotikoak, hala nola Marokoko etxea eta kiosko moriskoa, edo mitologiari buruzkoak, hala nola Tannhäuser-en Venusen haitzuloa, Hunding-en etxola valkiriarra edo Gurnemanz-en ermita, Parsifal-en Grial-aren aitoren semearena. Wagner beti presente, zaldun ibiltarientzako gazteluak eraikitzen erotu omen zen errege baten ametsetan.